هنجارهای سیاسی در اندیشه متفکران سرمایه اجتماعی و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)

در سالهای اخیر اندیشه متفکران سرمایه اجتماعی در ادبیات توسعه و جامعه شناسی توجه بسیاری را به خود معطوف کرده است. محتوای اصلی این اندیشه شبکه های اجتماع مدنی، اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی و انواع مختلفی از روابط اجتماعی است. از طرف دیگر کلیت اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)«حکومت اسلامی به ولایت و زعامت فقها» هنجارهایی همچون؛ آزادی ها در چهارچوب قوانین و شرع، عدالت در تمامی جنبه های آن، ضدیت با استبداد، تأکید بر اصول اسلامی و انسانی، ایجاد زمینه های مشارکت مردم در حکومت اسلامی و تأکید اساسی بر مسئولیت های اجتماعی مردم، هم به عنوان یک حق، و هم به عنوان یک تکلیف، را در بر دارد. با توجه به مطالب ذکر شده مدعای این پژوهش« بررسی نسبت هنجارهای مطرح شده در اندیشه متفکران سرمایه اجتماعی و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» است. فرضیه این پژوهش این است که " مسئولیت متقابل اجتماعی مردم" و "مشارکت سیاسی" در اندیشه متفکران سرمایه اجتماعی و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) قابل تطبیق است». روش مورد استفاده در این پژوهش روش کیفی تحلیل محتوا می باشد. چهارچوب نظری پژوهش ما نیز اندیشه چهار مرحله ای اسپریگنز است. بنابراین متناسب با روش کیفی تحلیل محتوا و مرحله چهارم اندیشه اسپریگنز، محتوای این دو هنجار سیاسی در اندیشه سرمایه اجتماعی و اندیشه سیاسی امام(ره) بازیابی شده و مورد تطبیق و مقایسه قرار گرفتند. در بازیابی این دو هنجار در اندیشه سرمایه اجتماعی گفته شد که این دو هنجار سیاسی به صورت مستقیم به کار نرفته اند بلکه می توان مصادیقی برای آن دو در سرمایه اجتماعی ذکر کرد. از جمله این مصادیق می توان به اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، شبکه های اجتماع مدنی و همیاریهای متقابل اشاره کرد. از طرف دیگر این دو هنجار به وضوح در اندیشه امام(ره) ذکر شده و مصادیق آنها مورد اشاره قرار گرفت. از جمله مصادیق” مسئولیت متقابل اجتماعی مردم" در اندیشه سیاسی امام(ره) می توان به حمایت و پشتیبانی مردم از دولت، نظارت و مشورت، حضور مداوم مردم و مقاومت آنها در برابر مشکلات اشاره کرد. همچنین از جمله لایه ها و مصادیق "مشارکت سیاسی" می توان به رأی دادن، انتخاب کردن و شدن، انتقاد کردن و مخالفت، استیضاح، مبارزه با ظلم و استبداد، نظارت همگانی، احزاب، رسانه های جمعی و حق تعیین سرنوشت اشاره کرد. نتایج حاصله از مقایسه محتوای این دو هنجار در اندیشه متفکران سرمایه اجتماعی و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) به این شرح است که دو هنجار سیاسی هم در " سرمایه اجتماعی" و هم در "اندیشه سیاسی امام(ره) از نظر نتیجه و عملکرد باعث کاهش هزینه ها و تسریع و تسهیل روابط و کنش های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی می شوند. در ضمن تفاوتهای بنیادینی بین نگاه این دو اندیشه به این دو هنجار سیاسی وجود دارد. به این معنا که هنجار ”مسئولیت متقابل اجتماعی مردم" در "سرمایه اجتماعی" نوعی وظیفه است که در نتیجه اعمال دیگر شهروندان به وجود می آید و محتوای آن در نتیجه تراوشات ذهنی انسانهاست. به همین ترتیب "مشارکت سیاسی" در اندیشه "سرمایه اجتماعی" حقی است که هیچ قانونی نمی تواند آن را از شهروندان سلب نماید، حتی اگر جنبه ضدیت با نظام سیاسی حاکم پیدا کند. در ضمن محتوای این هنجار سیاسی نیز عرفی و بشری است. در حالی که هنجار "مسئولیت متقابل اجتماعی مردم" در اندیشه سیاسی امام(ره) هم حق و هم تکلیفی است برای شهروندان، که باید آن را انجام دهند. همچنین اسلام محتوای این هنجار را تشکیل می دهد. به همین ترتیب "مشارکت سیاسی" در اندیشه سیاسی امام(ره) در چهارچوب نظام اسلامی معنا دارد و ضدیت با آن را تجمل نمی کند مگر این که حکومت جنبه طاغوتی داشته باشد. همچنین این هنجار محتوای خود را از اسلام می گیرد.